Alkol Dışı Karaciğer Yağlanması (ADKY): Belirtiler, Tanı ve Tedavi

Tanım

• Alkol-dışı karaciğer yağlanması (ADKY) (Metabolik disfonksiyonla ilişkili steatotik karaciğer hastalığı), en az bir metabolik risk faktörü (örneğin obezite, şeker hastalığı, kolesterol yüksekliği, hipertansiyon gibi) olan hastalarda karaciğer yağlanmasını ifade eder.

• Yağlı karaciğer hastalığı, radyolojik görüntüleme veya karaciğer biyopsisi ile tespit edilen hepatik steatoz olarak tanımlanan kapsamlı bir terimdir.

• ADKY, metabolik disfonksiyona bağlı gelişen yağlı karaciğer hastalığını temsil eder.

Tanı Kriterleri

• Karaciğer yağlanması (karaciğer hücrelerinde %5'ten fazla yağ birikimi) olan hastalarda, hepatik steatozun başka nedenleri yoksa, herhangi bir kardiyometabolik risk faktörünün bulunması ADKY tanısı koydurur.

• Alkol kullanımı mutlaka sorgulanmalıdır.

• Hastalarda kardiyometabolik risk faktörleri yoksa, diğer sebepler araştırılmalıdır.

Kardiyometabolik risk faktörleri:

1. Açlık kan şekeri yüksekliği ya da diyabet varlığı

2. Lipid metebolizması bozuklukları

3. Obezite – Beden kitle indeksi ve/veya bel çevresi ölçümlerinin yüksek olması

4. Hipertansiyon

ADKY’nin Özellikleri

• ADKY olan hastalarda sadece karaciğer hücrelerinde yağ birikimi vardır.

• Bu hastalarda metabolik disfonksiyon için en az bir risk faktörü de bulunur.

• Karaciğer yağlanmasının altta yatan başka bir nedeni yoktur.

• Çok az veya hiç alkol tüketmezler (kadınlar için günde <20 g, erkekler için günde <30 g).

• Karaciğer yağlanmasının daha ilerlemiş aşaması steatohepatit denen durumdur.

  • Karaciğerde iltihabi yanıt ve hücre hasarı başlar.

  • Daha sonra ilerleyip siroza kadar gidebilir.

Epidemiyoloji

• ADKY dünya genelinde tüm populasyonun %30’unda bildirilmektedir.

• Erkeklerde kadınlara göre daha sıktır.

• Görülme sıklığı giderek artmaktadır.

KLİNİK ÖZELLİKLER

• ADKY hastalarının çoğunun herhangi bir şikayeti yoktur.

• Ancak bazı hastalar:

  • Yorgunluk

  • Halsizlik

  • Belirsiz bir sağ üst karın rahatsızlığı bildirebilir.

• Hastalar genellikle:

  • Laboratuvar testlerinde aminotransferaz seviyeleri yükseldiğinde

  • Abdominal görüntülemede tesadüfen karaciğer yağlanması görüldüğünde tespit edilir.

• Bazen hastalarda hastalık ilerleyip siroz gelişene kadar herhangi bir bulgu saptanmayabilir.

İlk Değerlendirme

• Öykü:

  • Hastanın şikayetleri

  • Mevcut tıbbi durumları (örneğin tip 2 diabetes mellitus, dislipidemi, obezite)

  • İlaç kullanımı (bitkisel takviyeler ve reçetesiz satılan ilaçlar dahil)

  • Aile öyküsü (örneğin ADKY, siroz veya karaciğer kanseri)

  • Alkol tüketimi (kullanım miktarı, şekli ve süresi dahil)

• Fizik muayene:

  • Vücut kitle indeksinin ölçülmesi

  • Hepatomegali ve kronik karaciğer hastalığının bulgularının değerlendirilmesi

LABORATUVAR BULGULARI

• Hastalarda hafif veya orta derecede yüksek karaciğer enzimleri bulunabilir.

• Bazı hastalarda aminotransferaz seviyeleri normaldir.

• Aminotransferaz yüksekliğinin derecesi karaciğer iltihabı veya fibrozis derecesini öngörmez.

• Normal düzeyleri histolojik hasarı dışlamaz.

• ADKY hastalarında serum ferritin konsantrasyonu veya transferin satürasyonu yükselebilir.

Tanısal değerlendirmenin amaçları:

• Diğer karaciğer hastalığı nedenlerini dışlamak

• Tanıyı koymak

TANISAL GÖRÜNTÜLEME

• Transabdominal ultrasonografi:

  • ADKY hastalarında genellikle yaygın yağlı infiltrasyon nedeniyle hiperekoik doku veya parlak karaciğer görülür.

  • Obez hastalarda duyarlılık daha düşüktür.

Karaciğer biyopsisi

• Klinik, laboratuvar ve görüntüleme bulguları genellikle ADKY tanısı için yeterlidir.

• Ancak şu durumlarda gerekebilir:

  • Tanı belirsizliği devam ediyorsa

  • Başka bir tanıdan şüpheleniliyorsa

EVRELEME (FİBROZİS DEĞERLENDİRMESİ)

• Amaç: Fibrozisin şiddetini belirlemek

• ADKY hastaları için genellikle biyopsiye gerek yoktur.

• Kullanılan yöntemler:

  • Ultrason tabanlı elastografi (Fibroscan) → ileri fibrozis değerlendirmesi

  • Manyetik rezonans elastografi (alternatif)

• Avantaj: Fibroscan takiplerde de kolaylık sağlar.

Alternatif yöntem:

• Fibrozis (FIB)-4 indeksi

  • Trombosit sayısı, ALT, AST ve yaş parametrelerini birleştirir.

  • İleri fibrozu öngörmeye yönelik bir testtir.

TEDAVİ

• Alkolden uzak durun

• Aşılamalar:

  • Hepatit A virüsü ve hepatit B virüsü aşıları

  • Serolojik olarak bağışıklık kanıtı olmayan hastalara yapılmalıdır.

• Kardiyovasküler risk faktörlerini değiştirin:

  • ADKY hastaları kardiyovasküler hastalık riski altındadır.

  • Genellikle birden fazla risk faktörüne sahiptirler.

  • Diyabetik hastalarda → kan şekeri kontrolünün iyileştirilmesi

  • Dislipidemisi olanlarda → lipid düşürücü tedaviler

  • Obez hastalarda → kilo vermenin sağlanması

Yaşam tarzı değişiklikleri

• Aşırı kilolu veya obez hastalara önerilir:

  • Diyet tedavisi

  • Egzersiz

• Hedef:

  • Haftada 0,5 ila 1,0 kg (haftada 0,5 ila 0,2 kg) kilo kaybı

  • Vücut ağırlığının %5 ila %7’sini vermek

• Çalışmalar: Karaciğer yağlanmasını iyileştirmek için en az %5 kilo kaybı gerekir.

İlaç tedavisi

• Yalnızca diyet ve egzersizle hedeflerine ulaşamayan hastalarda eklenir.

• Ayrıca karaciğer yağlanması olan ve steatohepatit bulunan hastalarda kullanılabilir.

• Örnek ilaçlar:

  • E vitamini

  • Bazı insülin duyarlaştırıcılar

  • Tiroid hormonu reseptörü-beta agonisti

• Ancak bu tedaviler tüm hastalara önerilmez.

• Genellikle:

  • Kilo verme hedeflerine ulaşamayan

  • Biyopsiyle kanıtlanmış fibrozisli hastalara önerilir.